Vụ án 13 con gà lôi trắng đặt ra vấn đề pháp lý khi quy định mới có hiệu lực, tội danh áp dụng cho bị cáo liệu có cần điều chỉnh để đảm bảo đúng luật và công bằng?
Vừa qua, báo chí, truyền thông và nhiều trang cá nhân trên Facebook, Zalo đã đồng loạt đăng tải hình ảnh, bài viết về vụ án liên quan đến 13 con gà lôi của bị cáo Thái Khắc Thành, vụ án đã thu hút sự quan tâm và chú ý rộng rãi của dư luận. Bên cạnh những thông tin đã được phổ biến, những vấn đề pháp lý đã được các luật sư, chuyên gia nêu ra, phân tích. Dưới đây là quan điểm của TS. Nguyễn Thanh Mai, Trưởng bộ môn Kỹ năng tham gia giải quyết vụ án hình sự, Học viện Tư pháp.
Bị cáo Thái Khắc Thành đã bị lực lượng chức năng bắt quả tang khi đang vận chuyển trái phép 13 cá thể gà lôi trắng (Lophura nycthemera) để giao cho người mua. Cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền đã truy tố và xét xử bị cáo về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo khoản 2 Điều 244 Bộ luật Hình sự (BLHS), tuyên phạt 6 năm tù, vụ án có luật sư tham gia bào chữa. Sau phiên toà, hàng loạt các trang báo, tiktok, facebook, zalo đồng loạt đưa tin về bài viết, chủ yếu đi sâu, phân tích ở góc độ nhân thân, hoàn cảnh gia đình, tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi… đây cũng là một góc nhìn. Với bài viết này, tôi đề cập yếu tố khác đó là quy định pháp luật, sự cập nhật văn bản chưa kịp thời dẫn đến chưa điều chỉnh đúng về tội danh theo quy định của pháp luật.
Căn cứ hồ sơ vụ án và các quy định hiện hành, hành vi bị truy tố của bị cáo Thái Khắc Thành liên quan đến 13 cá thể gà lôi cần được xem xét trong bối cảnh pháp lý mới. Trước thời điểm 1/7/2025, một số phân loài gà lôi được xếp vào Nhóm IB – danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ – nên hành vi săn bắt, nuôi, giữ trái phép có thể cấu thành tội phạm theo Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015 - Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm. Tuy nhiên, kể từ ngày 1/7/2025, Thông tư 27/2025/TT-BNNMT có hiệu lực, phân loại gà lôi trắng vào Nhóm IIB – nhóm loài hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại. Với sự thay đổi này, hành vi (nếu có) của bị cáo không còn thuộc đối tượng điều chỉnh của Điều 244 BLHS, mà chỉ có thể được xem xét theo Điều 234 BLHS 2015 (Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã).
Theo đó, Điều 234 BLHS 2015 quy định rõ:
1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 242 và Điều 244 của Bộ luật này, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc thuộc Phụ lục II của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp có giá trị từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng; động vật hoang dã thông thường khác có giá trị từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng;
b) Tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép cá thể, bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của loài động vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc thuộc Phụ lục II của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp có giá trị từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng hoặc của động vật hoang dã thông thường khác có giá trị từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng;
c) Phạm tội trong trường hợp động vật, bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của động vật có giá trị dưới mức quy định tại điểm a và điểm b khoản này nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
c) Sử dụng công cụ hoặc phương tiện săn bắt bị cấm;
d) Săn bắt trong khu vực bị cấm hoặc vào thời gian bị cấm;
đ) Buôn bán, vận chuyển qua biên giới;
e) Số lượng động vật nguy cấp, quý hiếm Nhóm IIB hoặc thuộc Phụ lục II của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp có giá trị từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 2.000.000.000 đồng; động vật hoang dã thông thường hoặc bộ phận, sản phẩm của các động vật đó trị giá 1.500.000.000 đồng trở lên;
g) Thu lợi bất chính từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
h) Tái phạm nguy hiểm.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 12 năm:
a) Số lượng động vật nguy cấp, quý hiếm Nhóm IIB hoặc thuộc Phụ lục II của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp hoặc bộ phận, sản phẩm của các động vật đó trị giá 2.000.000.000 đồng trở lên;
b) Thu lợi bất chính 500.000.000 đồng trở lên.
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
5. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:
a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng;
b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;
c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, thì bị phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 6.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;
d) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Điều 79 của Bộ luật này, thì bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;
đ) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
Như vậy, tại thời điểm Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát tiến hành khởi tố, truy tố bị cáo và toà án xét xử, căn cứ pháp lý áp dụng là Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP, trong đó gà lôi trắng thuộc Nhóm IB, nên việc khởi tố và truy tố bị cáo về tội danh nêu trên là có cơ sở pháp luật và đúng thời điểm đó. Sau đó, Thông tư số 27/2025/TT-BTNMT có hiệu lực từ ngày 24/6/2025 đã điều chỉnh loài gà lôi trắng từ Nhóm IB sang Nhóm IIB. Sự thay đổi này làm cho hành vi tàng trữ loài này không còn thuộc trường hợp quy định tại Điều 244 BLHS mà thuộc trường hợp xử lý theo Điều 234 BLHS.
Có thể thấy rằng, Thông tư số 27/2025/TT-BTNMT được ban hành và có hiệu lực sau thời điểm kết thúc điều tra, truy tố, nên việc cơ quan tiến hành tố tụng sơ thẩm chưa kịp cập nhật, điều chỉnh tội danh là điều có thể hiểu được. Tuy nhiên, theo khoản 3 Điều 7 BLHS, trong trường hợp quy định pháp luật hình sự mới có lợi hơn cho người phạm tội, thì áp dụng quy định mới. Về tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội, hành vi của bị cáo là nguy hiểm, xâm phạm trực tiếp đến chế độ quản lý, bảo vệ động vật hoang dã; gây ảnh hưởng tiêu cực đến công tác bảo tồn đa dạng sinh học, tiềm ẩn nguy cơ thúc đẩy hoạt động buôn bán, vận chuyển trái phép động vật rừng.
Mặc dù gà lôi trắng thuộc Nhóm IIB, mức độ bị đe dọa tuyệt chủng chưa nghiêm trọng như Nhóm IB, song việc vận chuyển trái phép tới 13 cá thể cho thấy tính chất vụ việc là nghiêm trọng, gây tác động xấu tới cân bằng sinh thái và vi phạm nghĩa vụ bảo tồn theo Công ước CITES. Mong rằng, với sự nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng bản chất, chúng ta mong chờ bản án phúc thẩm với những phán quyết phù hợp, thấu tình và đạt lý, vừa nghiêm khắc răn đe, vừa bảo đảm chuẩn mực pháp lý trong bối cảnh thay đổi quy định về bảo vệ động vật hoang dã.
* Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, có thể không cùng quan điểm của toà soạn.
